Joe Schwarcz
Herhangi bir eczaneye veya sağlıklı gıda mağazasına girdiğinizde rafların D vitamini takviyeleriyle dolu olduğunu göreceksiniz. Daha sonra bir kitapçıya girdiğinizde bu vitaminin mucizelerini anlatan her türlü kitabı bulabilirsiniz. Yeterli kan seviyelerinin nelerden oluştuğu ve bu seviyelere nasıl ulaşılacağı konusunda farklı sonuçlar gösteren binlerce kitap göreceksiniz. Bu seni nereye götürüyor? Sanırım kafa karışıklığı.
Besinlerde bulunan kalsiyum ve fosforun emilmesi için şüphesiz D vitaminine ihtiyacımız var. Bu sorunlar kemik oluşumunda rol oynadığından yetersiz D vitamini düzeylerinin kemiklerin zayıflamasına neden olacağı açıktır. Elbette burada soru hangi seviyelerin yetersiz olduğu ve bu konuda ne yapılması gerektiğidir.
HAYATİ BİR VİTAMİN
Güneş ışığı cildimizde bulunan ‘7-dehidrokolesterol’ü D vitaminine dönüştürebildiğinden, düşük seviyelerin nedenlerinden biri güneş ışığına maruz kalma eksikliği olabilir. Bunun klasik bir örneği, ‘raşitizm’ olarak bilinen iskelet deformasyonu salgınıdır. İngiltere’de Sanayi Devrimi sırasında fabrikalardan yayılan yoğun duman bulutlarının Güneş’i gizlediği ortamda çocuklarda rastlandı. Durum böyle olunca güneş ışığı almanın önemli olduğuna şüphe yok; Ancak yeterli dozda D vitamini almak için vücudumuzu kızartmamıza gerek yok. Açık havada on beş ila otuz dakika yürümek de aynı işi yapar. Ayrıca vücudumuz D vitaminini karaciğerde depolar; Bu yüzden birkaç gün karanlıkta kalmanın bir sakıncası yok. Ancak uzun süre kapalı alanda kaldığımız kuzey iklimlerinde kışın kan seviyelerinin düşmesi mümkündür.
Peki D vitamini eksikliğimiz olup olmadığını nasıl anlarız? Öncelikle kan testi ile yapılabilir. Öte yandan bunun nasıl yorumlanacağı sorunu da var. 2010 yılında, halka sağlık konularında danışmanlık yapmaktan sorumlu bir grup uzman olan Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM), kan düzeyleri ve kemik gücü hakkındaki mevcut bilgileri gözden geçirdi. Vardıkları sonuç, mililitre kan başına 20 nanogram D vitamininin yeterli koruma sağladığıydı. (20 ng/mL, 50 mmol/L’ye eşdeğerdir; bu da kullanılan diğer birimdir.) Bu genellikle koruma için gereken minimum miktarın 20 ng/mL olduğu ve daha fazlasının daha iyi olduğu şeklinde yorumlanır. Aslında IOM tahlili aslında 12-15 ng/mL’nin yeterli olduğunu belirtti; ancak ’emin olmak için’ 20 ng/mL’yi önerdi.
Bir yıl sonra ABD Endokrin Derneği farklı bir sonuç açıkladı. En düşük seviye 30 ng/mL idi ve ‘yeterli’ olacağından emin olmak için 40-60 ng/mL’yi önerdi. Bunun nedeni, derneğin D vitamininin kemik sağlığı dışında beklenen faydalarını dikkate almasıydı. Örneğin, yetersiz D vitamini nedeniyle kalsiyum seviyeleri düşerse ‘paratiroid’ bezleri çok aktif hale gelebilir ve kandaki kalsiyumu normalleştirmek için bir hormon salgılayabilir. Bu tür ‘hiperparatiroidizm’ yorgunluğa, kas güçsüzlüğüne, kramplara ve hatta depresyona yol açabilir. Kandaki vitamin düzeyinin 40-60 ng/mL olması için çaba gösterilmesi önerisi tartışmasız kalmadı; Bazı uzmanlar, Endokrin Derneği komite liderinin D vitamini takviyesi satan bir şirketle teması nedeniyle çıkar çatışması yaşandığını öne sürdü.
İDDİALAR DOĞRU MI?
Kitapçı raflarından aldığınız D vitamini ile ilgili kitapları incelediğinizde, sadece güçlü kemiklere sahip olmak için değil, kalp hastalıkları, kanser ve şeker hastalığından korunmak için de bu vitamine gerçekten yönelmeniz gerektiğini öğreniyor ve Bu konuyla ilgili birçok referansla dolu. Örneğin, daha önce herhangi bir kardiyovasküler problemi olmayan yaklaşık 1.700 kişiyi 5 yıl boyunca takip eden Framingham Kalp Çalışması’ndan, kandaki düşük D vitamini seviyeleri ile kalp hastalığına yakalanma riskinin artması arasında bir korelasyon olduğunu öğrenebilirsiniz. Veya kandaki daha yüksek D vitamini düzeylerinin daha düşük tip 2 diyabet vakasıyla ilişkili olduğunu gösteren bir Norveç çalışmasına rastlayabilirsiniz. Ancak akran gözlemine dayalı araştırmalara şüpheyle yaklaşılması gerektiğini unutmayın. D vitamini düzeyi düşük olan kişiler yetersiz besleniyor olabilir ve kalp hastalıklarının artmasından diyetlerinin başka bir yönü sorumlu olabilir. ‘Korelasyon nedensellik değildir’ çok sık tekrarlanamayacak bir prensiptir!
Öte yandan, bu gözlemsel çalışmalar büyük ilgi gördü ve binlerce deneğe günde 4000 IU’ya (100 mikrogram) kadar D vitamini verilen ve yıllarca takip edilen randomize, plasebo kontrollü çalışmaları teşvik etti. Sonuçlar kafa karıştırıcıydı. Vitamin takviyeleri kalp hastalığına, diyabete, kansere, atriyal fibrilasyona, stabilite sorunlarına ve hatta kırıklara karşı koruma sağlamadı. Ancak bunun nedeni, bu çalışmalardaki deneklerin genel popülasyonu temsil etmemeleri olabilir. Deneklerin yaklaşık yüzde 85’inin kan düzeyleri halihazırda 20 ng/mL’nin üzerindeydi; Bu nedenle herhangi bir eksiklik olmadı. Ancak romatoid artrit, Crohn hastalığı ve sedef hastalığı gibi otoimmün hastalıklar açısından bazı olumlu bulgular vardı. İki yıl boyunca her gün 2000 IU takviyesi alındığında semptomlar azaldı.
NE KADAR SATIN ALMALIYIM?
Genel nüfus söz konusu olduğunda, birçok çalışma eksiklikleri belgelemiştir. Hem ABD’deki Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması (NHANES) hem de İngiltere’deki Biobank araştırması, nüfusun yaklaşık yüzde 30’unun kan düzeylerinin 20 ng/mL’nin altında olduğunu ortaya çıkardı.
Peki bu bilgi bizi nereye götürüyor? Dünya çapında birçok sağlık kuruluşu, kandaki 20 ila 30 ng/mL düzeylerinin yeterli olduğu ve günlük yaklaşık 400-600 IU D vitamini alımıyla karşılanabileceği konusunda hemfikirdir. Ancak D vitamini gıdalarda yaygın olarak bulunmadığından bu durum desteği karşılamak o kadar kolay değil. Yağlı balıklar, mantarlar, yumurta sarısı, zenginleştirilmiş süt ürünleri ve tahıllar en iyi D vitamini kaynaklarıdır; Ancak gün ışığı görmeyen bir bedenin ihtiyaçlarını karşılaması pek de beklenecek gibi görünmüyor. Bu özellikle böbrek, karaciğer, Crohn veya çölyak hastalığı olan kişiler için bir sorundur. Bu durumlar ya vitaminin emilimini engeller ya da aktif formu olan 1,25-dihidroksivitamin D’ye dönüşümünü engeller. Böyle bir durumda mutlaka destek alınması gerekir.
Peki ya 600-1000 IU’luk güvenli dozu alan sağlıklı insanlar bunu ‘sadece güvende olmak için’ yapıyorlar? Aslında pek çok insan için D vitamininin hem besinlerden hem de Güneşten elde edilmesi sorunu hala bilinmiyor. Ayrıca, D vitamininin, Kovid-19 enfeksiyonunun şiddetini azaltmak da dahil olmak üzere bağışıklık sisteminin işleyişinde oynadığı diğer roller üzerine yayınlanmış araştırmalar da mevcut. Tüm bu bilgileri sindirdikten sonra, günde 1000 IU’luk bir hapı ‘sadece güvende tutmak için’ içmenin kötü bir fikir olmadığı sonucuna vardım.
Yepyeni makale McGill Üniversitesi web sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
